Milieuverantwoorde consumptie gaat over de aankoop, het gebruik en de afdanking van producten en diensten. Een milieuverantwoord consumptiepatroon blijft binnen de ecologische draagkracht van de aarde, rekening houdend met de sociale en economische impact. Het houdt ook in dat bepaalde producten/diensten niet meer geconsumeerd worden of (tijdig) vervangen worden door een (meer) milieuverantwoord alternatief. Daarnaast kunnen nieuwe vormen zoals het delen en het vervangen van producten door diensten onderdeel uitmaken van een milieuverantwoord consumptiepatroon. Het vormt een onderdeel van de ruimere productcyclus met een wederzijdse beïnvloeding van productie- en consumptiepatroon.
Ons huidig consumptiepatroon legt een zware druk op het leefmilieu en de natuur, zowel hier als elders. Wereldwijd willen immers steeds meer mensen graag in alle comfort wonen, goed eten, zich vlot verplaatsen, recreëren, enz. De ecologische voetafdruk van de gemiddelde Vlaamse consument behoort tot de hoogste in de wereld. De consumptiecategorieën die de meeste impact hebben op het milieu zijn mobiliteit, wonen en voeding. Kledij en elektrische en elektronische apparaten volgen in de lijst.
Studies
Naar gezonde en milieuverantwoorde voedselomgevingen (2020-2021)
Onze leefomgeving heeft een grote invloed op wat en hoeveel we eten. Het begrip voedselomgeving wijst op de voedingswaarde, voedselveiligheid, prijs, informatie en promotie van voeding in de omgeving waar het dagelijks leven van mensen zich afspeelt. Gezonde en milieuverantwoorde voedselomgevingen worden gekenmerkt door een goede bereikbaarheid, beschikbaarheid, betaalbaarheid en zichtbaarheid van gezonde en milieuverantwoorde voeding, terwijl de keuze voor niet-duurzame en ongezonde voeding wordt afgeraden. Werken aan voedselomgevingen die de keuze voor een gezond én milieuverantwoord voedingspatroon bevorderen, maakt dan ook een essentieel onderdeel uit van een coherent voedingsbeleid.
Tussen 2020 en 2021 heeft het Departement Omgeving twee zaken laten onderzoeken:
- wat betekent het concept voedselomgeving conceptueel en beleidsmatig en
- hoe brengen we de voedselomgevingen in kaart en beeld aan de hand van twee cases (stad Gent en stad Sint-Truiden)
Lees hier meer over gezonde en milieuverantwoorde voedselomgevingen met linken naar de rapporten.
De effectiviteit, wenselijkheid en haalbaarheid van een referentiepunt milieuverantwoorde consumptie
Door middel van bevragingen van professionele stakeholders, analyse van enkele casestudies en een literatuurstudie onderzochten Levuur, Indiville en KU Leuven het draagvlak en de verwachtingen voor een kenniscentrum milieuverantwoorde consumptie bij het bedrijfsleven en organisaties. De onderzoekers identificeerden noden en drempels die milieuverantwoorde consumptie in de weg staan en lijstten mogelijke activiteiten voor een referentiepunt milieuverantwoorde consumptie op. Het rapport formuleert conclusies over de wenselijkheid, effectiviteit en haalbaarheid van een referentiepunt milieuverantwoorde consumptie in Vlaanderen.
Een duwtje in de groene richting II: langetermijnonderzoek en praktijktesten naar gedragsinterventies voor voeding (2018)
De klant in een supermarkt of de bezoeker van een bedrijfsrestaurant kunnen op de lange termijn geholpen worden meer milieuverantwoorde keuzes te maken door gebruik te maken van nudges. In dit unieke langetermijnproject in samenwerking met Universiteit Gent, Colruyt, Bio-Planet en KBC werden de langetermijneffecten nagegaan van gedragsinterventies. Blijven deze interventies hun kracht behouden? Waarom wel en waarom niet? Op basis van inzichten uit de gedragswetenschappen (behavioural economics, nudging) werd de visuele aantrekkelijkheid verhoogt, het vegetarisch alternatief naast het niet-vegetarisch product geplaatst en kleinere vleesporties aangeboden.
Studie Voedselverlies en consumentengedrag bij Vlaamse huishoudens (2018)
In de Vlaamse huishoudens gaat vooral voedsel verloren door gebrek aan planning en het fout inschatten van portiegroottes. Het Departement Omgeving van de Vlaamse overheid bracht via een dagboekstudie, online enquête en reëel aankoopgedrag het voedselverlies van Vlaamse huishoudens en haar oorzaken in kaart.
Onderzoek milieuverantwoorde consumptie: monitoring, kennis en gedrag (2017)
Het Departement Omgeving onderzocht wat de Vlaming denkt over zijn/haar milieu-impact. Het onderzoek is een opvolging van een studie uit 2012, zodat ook evoluties in kaart gebracht kunnen worden.
Een duwtje in de groene richting: onderzoek en praktijktesten naar gedragsinterventies voor voeding (2016)
De klant in een supermarkt of de bezoeker van een bedrijfsrestaurant sturen richting milieuverantwoorde voeding, is mogelijk zonder expliciet te communiceren over duurzaamheid. Op basis van inzichten uit de gedragswetenschappen (behavioural economics, nudging) werden in supermarkten en bedrijfsrestaurants gedragsinterventies uitgevoerd. Het verhogen van de visuele aantrekkelijkheid, het plaatsen van het vegetarisch alternatief naast het niet-vegetarisch product, kleinere porties, het aanduiden met ‘traditioneel’ of ‘van het seizoen’ e.a. geven een duwtje in de groene richting. De ‘nudges’ (duwtjes) zijn niet-dwingend en beperken de keuzevrijheid niet.
- Rapport case retail (6.69 MB) (6.69 MB) "pdf"
- Het duwtje in de juiste richting: case bedrijfsrestaurant (1.82 MB) (1.82 MB) "pdf"
Goed informeren van Vlaamse consumenten over de milieu-impact van voeding (2014)
Hoe kan de Vlaamse consument het best geïnformeerd worden over de milieu-impact van voeding? Aan de hand van praktische handelingsperspectieven (aanbevelingen) wordt een communicatiestrategie uitgewerkt die rond drie thema’s werkt: voedselverspilling terugdringen, de juiste keuze van groenten en fruit, en de meest milieuvriendelijke eiwitten (plantaardig en dierlijke). De complexiteit van de milieu-impact van voeding wordt op deze manier herleid tot een praktisch advies. Om goede aanbevelingen te maken aan de consument is het echter niet voldoende om enkel te kijken naar het milieu. Gezondheid en de sociale dimensie zijn minstens even belangrijk. De handelingsperspectieven moeten dan ook in dit opzicht bekeken worden.
Analyse van het concept ecologische voetafdruk in een Vlaamse beleidscontext (2011)
De ecologische voetafdruk beschrijft hoeveel land en water een bepaalde bevolking nodig heeft om de noodzakelijke grondstoffen te leveren en het afval dat ze produceren op te nemen. Hij geeft dus een beeld van het vermogen van de aarde dat nodig is om het gebruik van grondstoffen door een bepaalde bevolking te compenseren. Het maakt een “Analyse van het concept ecologische voetafdruk in een beleidscontext”.
Rebound effect met impact op het milieu (2013)
Wat we bedoelen met een rebound effect, kunnen we best aantonen met een voorbeeld. Als we ervan uitgaan dat het gebruik van bijkomende isolatie normaal gezien leidt tot een energiebesparing van 20%, dan spreken we over een rebound effect als de werkelijke besparing kleiner of groter is dan deze 20%.
Rebound effecten spelen zowel direct, via extra consumptie van energie- of milieugoederen,- als indirect via extra consumptie van andere goederen. Het project “Rebound effect met impact op het milieu” (2013) werpt een blik op hoe het 'rebound effect' speelt op Vlaams niveau. Het concept 'rebound effect' wordt uitgelegd en geïllustreerd aan de hand van twee cases (transport en energie).
Milieuverantwoorde consumptie – monitoring perceptie en maatschappelijk gedrag (2012)
Om het milieubeleid goed af te stemmen op wat er leeft in de maatschappij, is er inzicht nodig over kennis en perceptie van burgers over het milieu. Als specifieke case werd milieuverantwoord consumeren gekozen. De studie bestond uit een kwalitatief luik en een bevraging van ruim 1.000 Vlamingen over hun gedrag en mening over milieubewust handelen. Naast algemene vragen over milieu waren er ook concrete vragen over afval en materialen, voeding, water, energie en transport. Dit heeft geleid tot een goed inzicht over welke typen van consumenten er in Vlaanderen zijn en hun motivaties en drempels om (al dan niet) milieuverantwoord gedrag te stellen.